Eibarko euskara. Morfologiako alor baten azterketa: izen sintagmaren deklinabidea, adjetibo sintagma eta adverbio sintagma

Lan honetan Eibarko ahozko euskara jatorraren inguruko ikerketa egin da. Gaia ikuspegi estrukturalistaz bideratu da batez ere, hizkeraren alderdi sinkronikoa kontuan hartuta. Erregistro aldetik, jardun ez-jasoa, zaindu gabekoa landu da. Hizkuntzalaritzazko kontzeptu eta metodo orokorren ondoan dialektologiakoak, hizkuntza geografiakoak eta soziolinguistikakoak ere jorratu dira. Bereziki bizkaiera landu duten ikerketetan ere erreparatu dugu. Eibarko euskara nola edo hala aztertu duten lanetan, salbuespenak salbuespen, zehaztasun eta objektibitate eza sumatu dugu.

Lan hau monografia dialektalen mailan kokatzen da oro har. Soziolinguistikara hurbilketa ere egin da hainbat aldagarri kontuan hartu direlako aztergaia prozesatzerakoan: adina, sexua eta alfabetizazioa besteak beste. Eremu pertzeptuala ere landu da lekukoen iritziak, aurreiritziak eta iruzkinak ere orokorrean gogoan hartu direlako.

Materiala jasotzeko bidea propio eratutako galdekizunaren eta solasaldi askeen bitartez izan da. Ahozkoaren transkripzio fonikoa, transliterazio erreala egin da. Ikerketaren oinarrian beraz, Eibarko euskararen jasoketa zabala egon da: fonetika-fonologia maila eta maila morfosintaktikoa, oro har. Bidenabar jaso dira lexiko maila eta eremu pertzeptuala. Corpus osoa CD-ROM batean gordeta aurkeztu da.

Azterketa maila morfologiako eremuko izen sintagmaren deklinabidearen alorrera mugatu da. Nagusiki, deklinabide kasuak, izen berezi batzuen deklinabidea, gradu hurbileko mugatzailez mugaturiko ereduak, erakusleak, zenbatzaileak eta izenordainak aztertu dira. Adjektibo sintagma eta adberbio sintagma izenlagunen eta adizlagunen eremua osatze aldera aztertu dira. Aipatutako guztien mailakatzaileak ere kontuan izan dira.

Aztertzerakoan, maila formalean aintzat hartu dira bai aldaera fonetikoak, bai alomorfoak eta bai hainbat egitura ere. Bakoitzaren erabiltzaileak, lekuko profilak ere gogoan izan dira. Erabilera mailan gehienbat eremu semantikoa jorratu da baina bizitasunari ere erreparatu diogu. Azterketa akustikoz osatu dugu gure azterlana.

Deklinabideko atalaren inguruan, eta azterketa osoan, laburbilduz, beste monografia, lan deskriptibo eta antzerako lan batzuetan ageri ez den kasuistika zabala aurkitu dugu. Aldaerak batzuetan morfologikoak dira eta beste batzuetan fonetikoak. Aldaeretariko batzuek, areago, berdinketak ere sortzen dituzte, sinkretismoa sortuz; batzuk erabatekoak dira gainera. Zenbait kasutan azentua bereizgarria da, deklinabideko forma mugagabeak eta pluralak bereizterakoan gehienbat.

Deklinabide kasu marken erabilera mailari edo bizitasunari dagokionez, batzuena handituz doan eran, besteena gutxituz doa. Gutxien erabiltzen den kasu marka, nolanahi ere, prolatiboa da. Instrumentalaren erabilera jatorra ere gehienbat lekuko zaharrenen ahotan bizi da, eta batez ere jakineko egituretan txertaturik, esangura nahikoa tinkoz. Osterantzeko kasuek erabilera arrunta dutela esan daiteke.

Esan denez, kasu marken arteko kurutzaketak ere badira. Edozein modutan, kurutzaketa eta txandaketa horiek ez dira bakarrik Eibarko ezaugarri, edozein gramatikatan aurki ditzakegu antzerako fenomenoak.

Orokorrean, sarri aurkitu dugu polimorfismo idiolektala gure lekukoen ekoizpenetan. Gizarteko polimorfismoa, bestalde, beste edozein lekutan bezalaxe oso-oso aberatsa da Eibarren ere, bertako hizkeraren aberastasunaren eta erabilera biziaren ezaugarri.

Lekukoengandik eibartar forma jatorrak ez eze, forma "arraro" batzuk ere lortu ditugu. Ahozko hizkera bizia aztertzen jardun dugunez, sarri aurkitu ditugu Eibarko hizkeraren ezaugarriak gramatiketako azalpenetatik at, hainbat arau zorrotz baliorik gabe utzirik Eibarrerako behintzat. Horrek ez du esan nahi gramatika bide orokorrak betetzen ez direnik, jakina, sarri jaso ditugulako lekukoengandik agramatikaltasun edo desegokitasun pragmatikoen zantzu eta azalpen zehatzak ere. Hala ere, Eibarko euskararen altxorra kontuan hartzekoa da, liburuetan "klasikotzat" hartzen diren hainbat egitura eta ezaugarri ere jaso ditugunez.

Bestalde, alderdi geolektalari erreparatuz, badirudi kalean eta baserrian ez dela berdin-berdin egiten; eta era berean, Aginagakoak dira beste guztiengandik gehien bereizten direnak. Ikuspegi soziolinguistikoagoz, badirudi zahar/gazte banaketak oinarri tinkoak dituela, alfabetizazioaren eragina ere tartean dela