Euskararen erabileran eragiten duten prozesu psikosozialak: identitate etnolinguistikoaren garrantzia

Gai honen inguruan Euskal Herrian, gehienetan soziologiatik, hainbat ikerketa egin dira. Tradizio honen ondorioz euskararen erabileran eragin gehien duten aldagaiak identifikatu egin dira: euskararen presentzia edo trinkotasuna, euskaraz aritzeko erraztasuna, euskal identitatea, euskararekiko jarrerak eta leialtasuna.

Euskal Herritik kanpo ere ukipen egoeratan dauden hizkuntzen erabilera ikertua izan da ikuspegi ezberdinetatik: soziologikoa, psikosoziala, linguistikoa eta abar. Gizarte psikologia ikuspegitik hizkuntzen erabilera azaltzeko gehien erabili diren teoriak ondorengoak dira: bizitasun etnolinguistikoa, sare soziala, jarrera, identitate etnolinguistikoa, kode aldaketa eta hizkuntza egokitzapena. Aipatutako teorietan oinarrituz euskararen erabilera azaltzeko eredu esplikatzaile bat osatu genuen, bertan erabilera hiru aldagai motek baldintzatzen dute: aldagai soziodemografikoak, aldagai psikosozialak eta aurreko bien lotura egiten dutena: sare soziala.

Euskararen erabilera azaltzeko osatu dugun eredu teorikoa enpirikoki balidatzea eta aldagaien artean zeintzuk diren garrantzitsuenak zehaztea lan honen helburu nagusiak dira.

Aldi berean, identitate etnolinguistikoaren egitura eta honen arabera subjektuen sailkapena eta azterketa psikosoziala egitea izan zen gure bigarren helburua.

METODOA

Erabilitako lagina 703 ikasle unibertsitarik osatzen dute. Horretarako Hego Euskal Herriko 4 unibertsitate hartu ziren kontutan, guztira datu bilketa 21 fakultate edo eskola unibertsitaritan egin genuen. Lan honetarako, bi zatitan banaturiko galdesorta eratu zen: lehenengo atalean test sozio-linguistiko-demografikoa osatzen zuten galderei dagokiena eta bigarrenean test psikosoziala.

EMAITZAK

Euskararen erabilera azaltzeko proposatutako eredu psisoziolinguistikoaren baieztapena egiteko egiturazko eredu analisia erabili genuen. Azterketa hau kobariantza matrize batetatik abiatzen den analisi kausala da. Matrize hau erabiliz, ikertzaileak berak erabilitako aldagai eta eredua eratzen duten konstruktu teorikoen arteko erlazioa neurtzen ditu, konstruktu teorikoen arteko lotura kausalak aztertuz. Abiapuntutzat, ikertzaileak aurrez hipotetizaturiko eredu teoriko bat hartzen da. Lortutako ereduan hiru aldagai latente daude: lehena, aldagai soziodemografikoek osatzen dutena; bigarrena, aldagai psikosozialek osatuta; eta, azkenik, euskararen erabilerari dagokiona. Konstruktu teoriko hauen arteko erlazio kausalak aztertuaz, zera ikusten da: euskararen erabilera bi aldagaiek baldintzatzen dutela; alde batetik, aldagai soziodemografikoa, hau da, subjektuen kontestua (jaioterria eta bizi-herriaren euskaldun proportzioa); eta bestetik, aldagai psikosoziala, bertan subjektuen euskararen ezagutza maila eta euskal identitatea daudelarik. Bi aldagai hauen artean, psikosoziala denak pisu handiagoa du euskararen erabilera azaltzeko.

Eredu hau frogatzeko lagin osoa (euskaraz dakitenak eta ez dakitenak) erabili da eta, aldagai garrantzitsuena subjektuen euskararen ezagutza maila agertu da. Aldagai arteko harremanetan gehiago sakontzeko, bigarren analisi batean eredua euskaraz egiteko gai diren subjektuekin soilik frogatu genuen. Bigarren eredu honetan beste ereduarekiko aldaketa batzuk daude: alde batetik, psikosozial aldagai latentean behatutako bi aldagaiak aurkitzen dira, euskararekiko jarrera eta subjektuen euskal identitatea, bien artean euskal identitatea garrantzitsuena izanik. Bestalde, eredu honetan aldagai soziodemografikoek pisu handiagoa dute euskararen erabilera azaltzeko aldagai psikosozialek baino, aurreko ereduan kontrakoa agertzen bazen ere.

Identitate etnolinguistikoari dagokionez, ikertutako osagaiak (lurraldea, hizkuntza, kultura eta nazioarekiko identifikazioa) bi faktore nagusietan biltzen dira: euskal eta espainiar identitateak. Bi faktore hauek erabiliz subjektuen sailkapena egin genuen lau talde bereizten: euskaldunak, espainolak, kulturbidunak, eta anomikoak. Talde hauek ezberdintasun esanguratsuak erakutsi zituzten aztertutako aldagai psikosozial guztietan.

ONDORIOAK

Euskal eta espainiar identitateetan identitatea neurtzeko erabili ditugun ezaugarri ezberdinak integratzen dira: lurraldetasuna, kultura, hizkuntza eta sentimendu nazionala. Beste ikerketa batzuetan hau ez zen gertatzen, kultura eta hizkuntza faktore ezberdinetan agertzen ziren. Gure emaitza ikusirik euskal herriko egoera normaltzen ari dela esan daiteke eta horren ondorioz identitate etnolinguistikoan bereiz daitezkeen alderdi edo osagai guztiak integratzen ari dira, identitate koherenteak osatuz. Euskal identitatea eta espainiar identitatea ordea ez dira integratzen, mundu autonomoak bezala aurkitzen ditugu (beste testuinguru batzuetan fenomeno hau ez da gertatzen).

Gure ereduaren emaitzak kontutan harturik, euskararen erabilera bermatzeko euskararen ezagutza maila ona ziurtatu beharko litzateke (prozedurarik errazena eta eraginkorrena eskola da, gaur egun ikasle gehienak euskal ereduetan matrikulatzen dira), hau horrela izanda badirudi euskararen presentzia ziurtatzen dela edo behintzat orain daukaguna baino altuagoa izango dela etorkizunean. Honek horrela jarrai dezan d eredua indartu beharra dago. Bestalde, euskararekiko jarrera positiboak eta euskal identitatea bultzatu eta indartzeko berriro ere hezkuntza sistema izan daiteke tresnarik eraginkorrena. Identitateari garrantzi berezia eman behar zaio eta argi dago orain arte identitate integratzailea sortzeko egindako ahaleginek ez diotela mesede handirik egiten euskarari. Beraz euskararen erabilera bermatu nahi baldin bada euskal identitatea bultzatu behar